W procesie porozumiewania się ważną rolę, obok przekazywania informacji, odgrywa jej odbiór. Poprawność wypowiedzi słownej odbywa się dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu:
-
słuchu fizycznego – wrażliwość na fale dźwiękowe powstające w wyniku drgań źródeł dźwięku;
-
słuchu muzycznego – różnicowanie wysokości dźwięku;
-
słychu fonematycznego – różnicowanie opozycyjnych cech dźwięku mowy (fonemów).
Odbiór mowy zależy od prawidłowego wyodrębniania głosek opozycyjnych (np. dźwięczność-bezdźwięczność, miękkość-twardość), ale także od umiejętności dokonania analizy fonetycznej wyrazów (wyodrębnianie w wyrazach poszczególnych głosek), jak i syntezy słuchowej (łączenie głosek w wyraz).
Słuch fonematyczny kształtuje się w trakcie rozwoju mowy dziecka w sposób spontaniczny. Jeśli jednak dzieci 6-letnie mają trudności ze słuchowym różnicowaniem głosek, to przed rozpoczęciem nauki czytania i pisania, wskazane jest prowadzenie ćwiczeń w sposób zamierzony i celowy.
Zajęcia takie, oprócz planowanych w grupach „zerowych”, można prowadzić również w domu – w formie zabawy.
W celu wprowadzenia tych ćwiczeń należy najpierw przeprowadzić kilka zabaw – testów, oceniających funkcjonowanie słuchu fizycznego i słuchu muzycznego.
I tak proponuję rozpocząć zabawą w rozpoznawanie odgłosów z otoczenia : np. darcie papieru, stukanie klockami, szum wody w toalecie itp.
Inną zabawą jest wskazywanie źródła dźwięków przy zasłoniętych oczach, czy chodzenie za głosem (również przy zasłoniętych oczach), rozpoznawanie kolegów w grupie lub członków rodziny po głosie. Można też bawić się z dzieckiem w rozpoznawanie barw głosów różnych instrumentów.
UWAGA:
Jeśli dziecko potrafi wykonać wszystkie te próby bezbłędnie to można przejść do ćwiczeń różnicujących głoski.
Jeśli jednak wyniki wcześniejszych ćwiczeń budzą w nas niepokój, należałoby udać się do lekarza (laryngologa) by wykonać fachowe badanie słuchu.
Zajęcia rozpoczynamy zawsze od samogłosek, z którymi na ogół dzieci nie mają kłopotów. Początkowo mogą to być ćwiczenia słuchowo-gestowe, np. dziecko ma klasnąć wtedy, gdy usłyszy samogłoskę „a”, zaś nie reaguje, gdy słyszy inne głoski.
W zabawie o „Panu Pytalskim” – opowiadamy najpierw historię przyjaźni pana Pytalskiego z samogłoskami: A,O,E,I,U,Y.
„Otóż pewnego dnia pan Pytalski spotkał głoskę „A”, która zaprosiła go do ZOO. Chętnie skorzystałby z zaproszenia, ale gdy nadeszła niedziela, dzień umówiony, zapomniał z którą głoską się umówił. Prosimy dziecko, by pomogło Pytalskiemu”.
Wymieniamy kolejno głoski, a ono klaszcze, gdy rozpozna odpowiednią głoskę. Następnie układamy podobne schematycznie opowiadania, np. o zaproszeniu do cyrku przez głoskę „E” itp. Uzupełnieniem zabawy mogą być „portrety” samogłosek.
Dziecko 6-letnie powinno już operować całym zasobem głoskowym mowy, dlatego możemy rozpocząć ćwiczenia ze spółgłoskami.
Najtrudniejsze dla dzieci i najpóźniej pojawiające się w rozwoju mowy są spółgłoski tzw. „szumiące” : sz, ż(rz), cz, dż. Możemy więc dziecku pomóc w utrwaleniu ich poprzez odpowiednie ćwiczenia – zabawy, np.:
-
„Jesienny wiatr” – dziecko razem z nami, a potem samo cichutko i głośno szumi naśladując wiatr: szszszsz...
-
„Zawody samolocików” – polegające na naśladowaniu warkotu silnika: żżż...
-
„Zabawa w pociąg” – z odgłosem pędzących kół czczczcz.... itp.
Według podanego wzoru możemy próbować układać własne, podobne zabawy, utrwalające pozostałe spółgłoski.
Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej należy zaczynać od podziału zdania na wyrazy (3-4 latki), następnie zająć się podziałem wyrazu na sylaby (4-5 latki) i wyodrębnianiem głosek w wyrazie (5-6 latki). Zaczynamy od krótkich wyrazów 2-3 sylabowych o sylabach otwartych (czyli zakończonych samogłoską), które dziecko mogłoby wyklaskać lub wystukać, np. ka-wa, ta-ta, po-le, ko-la-no, so-bo-ta itp.
Jeśli dziecko potrafi dokonać tego podziału, uczymy je wyodrębniania pierwszej, a potem ostatniej sylaby w wyrazie. Po tych ćwiczeniach możemy przejść do podziału wyrazu na poszczególne głoski.
Przygotowujemy kilka obrazków i prosimy dziecko o wybranie z nich tych, na których znajdują się przedmioty, których nazwy rozpoczynających się głoską „K”.
Następnie zmieniamy głoskę i powtarzamy ćwiczenie. Jeśli dziecko prawidłowo określa pierwszą głoskę, podwyższamy stopień trudności i prosimy o wyszukanie obrazków, które głoskę np. „K” mają na końcu swojej nazwy a na końcu wprowadzamy ćwiczenia z głoską w środku.
Możemy bawić się również w zagadki, typu: „Powiem ci trzy słowa. Słuchaj uważnie i powiedz, które z nich zaczyna się głoską „K”: dom, mysz, kot?” Kolejne ćwiczenie z tej grupy, to wyszukiwanie w książce, pomieszczeniu lub na obrazku przedmiotów na głoskę: k,l,g,t,m..... (wymienioną przez nas).
Pamiętajmy, że od stopnia utrwalenia prawidłowej artykulacji i prawidłowego słuchu fonematycznego zależy powodzenie dziecka w szkole, przede wszystkim w zakresie poprawnego czytania i pisania.
Dlatego też zachęcam Państwa do podjęcia wspólnych ćwiczeń z dzieckiem w domu i życzę „owocnych” zabaw.
Opracowała:
Wioleta Wenda
