Podatność na język możliwa jest jedynie w pierwszych latach życia, w których dziecko chłonie dosłownie wszystko – otoczenie, nasze zachowania, język i staje się ich odbiciem. Zanim jednak dziecko zacznie wyrażać siebie poprzez mowę, słucha i wchłania wszystko, co słyszy wokół. Ważne jest więc aby mówić do dziecka od jego narodzin. W rozwoju mowy istotne znaczenie ma także doświadczenie prawdziwych przedmiotów. Jeśli to możliwe powinno pojawić się zanim dziecko zobaczy obrazki czy nazwy danych przedmiotów. Wtedy inteligencja jest wzmacniania dzięki konkretowi. Kiedy dziecko nauczy się nazw wielu prawdziwych rzeczy możemy powiększyć jego słownictwo poprzez obrazki. Aby pomóc dziecku w przygotowaniu się do umiejętności czytania i pisania potrzeba czasu, by rozwinąć w nim zdolność komunikacji z innymi. Ważne, by dziecko potrafiło wyrazić swoje myśli, miało kontakt z bogatym
i interesującym językiem.
Musimy pamiętać, że dziecko w wieku przedszkolnym jest w fazie intensywnego rozwijania mowy i posiada określone potrzeby z tym związane. Pomocą do tego będzie rozmowa z dzieckiem, odpowiadanie na pytania. W pracy nad mową dziecka ważne jest też zaspokojenie jego potrzeby bezpieczeństwa, bo wtedy rozmawia ono chętnie o swoich przeżyciach i troskach.
W ramach kształcenia języka uwzględnia się kształtowanie sprawności manualnej ręki, koordynacji ruchów, ćwiczeń słuchowych, rozróżniania figur w ćwiczeniach umysłu wzroku. Na te zadania nadbudowane są specjalne ćwiczenia dotyczące kształtu liter, pisania w linii, układania prostych wyrazów z ruchomego alfabetu itp.
Dziecko sześcioletnie w zerówce nie ma obowiązku umiejętności czytania i pisania, nauczy się tego w szkole, natomiast powinno być dobrze przygotowane przez nauczyciela do podjęcia procesu nauki czytania i pisania – jako czynności równoległych. Wielu spośród pierwszoklasistów potrafi już czytać i pisać, ponieważ zainteresowanie i chęć tymi czynnościami pojawia się ok. 5 roku życia. Eve Malmquist wyróżnia czynniki warunkujące gotowość czytania: ogólna dojrzałość fizyczna dziecka, rozwój percepcji wzrokowej oraz słuchowej, motoryczna zdolność koordynacyjna, odpowiedni poziom inteligencji, rozwój myślenia pojęciowego[1]. Anna Brzezińska uzupełnia ten wykaz – dziecko przygotowane do szkoły cechuje się: umiejętnością dostrzegania, rozpoznawania i różnicowania dźwięków otoczenia, poprawnym wymawianiem głosek, umiejętnością wyrazistego mówienia, wyróżniania, rozpoznawania
i powtarzania głosek, umiejętnością dokonywania analizy i syntezy dźwiękowej wyrazów, dobrym poziomem spostrzegawczości wzrokowej. Dojrzałość w zakresie percepcji wzrokowej, niezbędnej do rozpoczęcia nauki czytania, dziecko osiąga ok. 6 roku życia. Uczeń rozpoczynający naukę czytania powinien mieć rozwinięty słuch fonematyczny, tj. umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów. Dzieci sześcioletnie powinny prawidłowo artykułować głoski, posiadać bogatsze słownictwo, używać już wszystkich części mowy, również przyimków. Może popełniać błędy związane z różnymi formami czasowników, mylić czasy i odmiany przez przypadki. Dzieci budują dłuższe wypowiedzi oraz relacjonują to, co jest dla nich ważne, emocjonalne[2].
Zagadnienie dojrzałości i gotowości szkolnej dziecka sześcioletniego należy ujmować wieloaspektowo. Niezwykle istotne są czynniki indywidualne warunkujące dojrzałość dziecka, jego potrzeby, predyspozycje rozwojowe. Pamiętajmy, że dzieci uczą się spontanicznie poprzez obserwację i naśladownictwo, zatem bardzo istotny jest sposób komunikowania się osób dorosłych, kultura wypowiedzi, szacunek do języka, staranność i poprawność wypowiedzi, prawidłowa artykulacja, dobór literatury, estetyka języka, jakość mowy, styl wypowiedzi kształtuje mowę i sposób narracji dzieci.
Jak pomagać?
By ułatwić dzieciom naukę czytania, warto w szczególności:
- zwracać uwagę na właściwą wymowę,
- bawić się w tworzenie rymów: kukułka- jaskółka,
- liczyć sylaby w słowach, początkowo w krótkich później w długich; ma-ma (●●) , ka-lo-ry-fe-ry (● ● ● ● ●) – rysować tyle kropek, ile jest sylab,
- tworzyć wyrazy zawierające głoskę: na początku wyrazu, w środku, na końcu wyrazu, np. a – akwarium, lato, litera, itp.
- bawić się w analogiczny sposób sylabami, np. ło, łokieć, łopata, wesoło, krzesło, czoło
- określać położenie głoski w wyrazie, np. jaki dźwięk słyszymy po, a jaki przed l w wyrazie mleko,
- tworzyć nowe wyrazy przez dodanie głoski lub sylaby:, np.: to: tor, kto, tło; ma: ga-ma, Ma-ciek, pu-ma itp.
- bawić się w „łańcuch wyrazów” – podajemy dziecku wyraz, z którego ono wyodrębnia ostatnią głoskę i szuka wyrazu na tę głoskę, np.: kogut – traktor – radio- orzeł
- wyszukiwać poznane litery w tekstach drukowanych, np. w gazetach.
- utrwalać litery poprzez dodawanie do samogłoski spółgłoski, np. do a dostawiamy spółgłoski; ma, pa, ta, ka, da itp. Dziecko czyta sylabami, jeżeli nie umie pomagamy mu, nie czekamy, aż będzie głoskować.
- powtarzać ciągi słowne: logiczne (rzeczy należących do 1 kategorii) np. krzesło, stół, szafka – dziecko kilka razy powtarza, następnie próbuje wspak; nielogicznych np. broda, okno, zarost.
- czytać dzieciom bajki, sprawdzać, czy zrozumiało przeczytany tekst.
By ułatwić naukę pisania należy:
- 1.odwzorowywać szlaczki i wzorki.
- 2.kreślić kształty graficzne w powietrzu.
- 3.kalkować
- 4.pisać po śladzie
- 5.pisać szlaczki literopodobne, jeżeli dziecko chce pisać pokazywać kształty liter wg wzorów, zachowując kierunek pisania danej literki.
- 6.malować, również palcami
- 7.wydzierać palcami i wycinać nożyczkami, naklejać.
- 8.rysować, kolorować, rysować jednocześnie ręką lewą i prawą.
- 9.nawlekać koraliki
- 10.modelować z gliny, plasteliny, lub pomoc w kuchni przy wyrabianiu ciasta.
Opracowała:
Paulina Lisiecka
